၂၄ - ပစၥည္း အဓိပၸါယ္အက်ဥ္း

(၁)ေဟတုပစၥေယာ

ဟိတ္ ၆-ပါးျဖစ္၍ ပစၥယုပၸန္တရားတို႔အား

အျမစ္သဖြယ္ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။ တနည္း-- ပေညာင္းပင္ အစရွိသည္တို႔၏ အျမစ္သည္ ထိုသစ္ပင္အား ၿမဲၿမံခိုင္ခံ့စြာ တည္ေစျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ (ဟိတ္ ၆-ပါးသည္ သမၸယုတ္တရားတို႔အား ၿမဲၿမံခိုင္ခံ့ေအာင္ အျမစ္သဖြယ္) ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။ (ေက်းဇူးျပဳသည္ဆိုရာ၌-- မျဖစ္ေပၚေသးသည္ကို ျဖစ္ေပၚေစျခင္း၊ ျဖစ္ေပၚၿပီးကို တည္ေနေစျခင္း၊ တည္ေနသည္ကို တိုးပြားေစျခင္းတို႔ပင္တည္း။)
(၂) အာရမၼဏပစၥေယာ

အာ႐ံု ၆-ပါးျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။ တနည္း-- ႀကိဳးတန္း ေတာင္ေ၀ွး အစရွိသည္တို႔သည္ မစြမ္းမသန္ေသာ သူတို႔အား ထျခင္း ရပ္ျခင္း သြားျခင္းကိစၥကို ၿပီးေစသကဲ့သို႔ အာ႐ံုသည္ စိတ္ေစတသိတ္တို႔အား ျဖစ္ေပၚလာေစရန္ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။
(၃) အဓိပတိပစၥေယာ

အႀကီးအမွဴးျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား တနည္း-- စၾက၀ေတးမင္းသည္ အထြတ္အထိတ္ အခ်ဳပ္အခ်ာ အာဏာတန္းခိုးျဖင့္ တပါးေသာသူတို႔၏ ႀကီးေသာသတၱိကို တားျမစ္၍ တိုင္းႏိုင္ငံသူ၊ ႏိုင္ငံသားတို႔အား အႀကီးအကဲ အစိုးရေသာအျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ (ပစၥယုပၸန္တို႔အား အႀကီးအမွဴးျဖင့္) ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။
(၄) အနႏၲရပစၥေယာ

အျခားမဲ့ (တဆက္တည္း အၾကားမရွိ) ျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသားတရား။ တနည္း-- စၾကာ၀ေတးမင္း၏ နတ္ရြာ လားျခင္းသည္ သားႀကီး ရတနာအား မင္းအျဖစ္ အဘိသိတ္ခံျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ အျခားမဲ့ အျခားမရွိ (တဆက္တည္း) ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။
(၅) သမနႏၲရပစၥေယာ

ေကာင္းစြာအျခားမဲ့ (တဆက္တည္း အၾကားမရွိ) ျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။ တနည္း-- စၾကာ၀ေတးမင္း၏ အရည၀ါသီ ေတာထြက္ေတာ္မူ၍ ရဟန္းျပဳျခင္းသည္ သားႀကီးရတနာအား မင္းျဖစ္ေစျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ ေကာင္းစြာအျခားမဲ့ အျခားမရွိ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။
(၆) သဟဇာတပစၥေယာ

အတူတကြျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။ တနည္း-- ဆီမီးသည္ မိမိေတာက္သည္ႏွင့္ တၿပိဳင္နက္ အတူတကြ အလင္းကို ျဖစ္ေစသကဲ့သို႔ ထို႔အတူ အေၾကာင္းတရားတို႔သည္ မိမိတို႔ျဖစ္ေပၚလာသည္ႏွင့္ တၿပိဳင္နက္ ပစၥယုပၸန္အက်ိဳးတရားတို႔ကိုလည္း တၿပိဳက္နက္ အတူတကြ ျဖစ္ေပၚလာေစေအာင္ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။
(၇) အညမညပစၥေယာ

အခ်င္းခ်င္း အျပန္အလွန္ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။ တနည္း-- သစ္သားသံုးခြ တိဒ႑သည္ အခ်င္းခ်င္း တစ္ေခ်ာင္းသည္ တစ္ေခ်ာင္းအား ေထာက္ပံ့ခိုင္ေစျခင္းငွာ အျပန္အလွန္ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။
(၈) နိႆယပစၥေယာ

မီွရာ တည္ရာ ျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။ တနည္း-- ေျမႀကီးသည္ သစ္ပင္အစရွိသည္တို႔အား မွီရာတည္ရာျဖစ္သျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ မွီရာတည္ရာအျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။
(၉) ဥပနိႆယပစၥေယာ

အားႀကီးေသာ အေၾကာင္းျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။ တနည္း-- မိုးတြင္းသံုးလပတ္လံုး ရြာေသာ မိုးႀကီးသည္ ထိုမိုးကို မွီကုန္ေသာ သစ္ပင္ သတၱ၀ါ အစရွိသည္တို႔အား အားႀကီးေသာ အေၾကာင္းအျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ (အားႀကီးေသာအေၾကာင္းအျဖစ္ျဖင့္) ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။
(၁၀) ပုေရဇာတပစၥေယာ

ေရွး၌ ျဖစ္ႏွင့္၍ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။ တနည္း-- ကမာၻဦး၌ျဖစ္ေသာ ေန လတို႔သည္ မိမိတို႔ ထင္ရွားရွိခိုက္ အလင္းကိုမွီကုန္ေသာ သတၱ၀ါတို႔အား ေရွး၌ျဖစ္ႏွင့္၍ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ (ေရွး၌ ျဖစ္ႏွင့္၍) ေက်းဇူးျပဳေသာတရား။
(၁၁) ပစၧာဇာတပစၥေယာ

ေနာက္မွျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။ တနည္း-- လင္းတငယ္တို႔၏ အာဟာရ၌ ခ်င္ျခင္း ေစတနာသည္ ေနာက္မွျဖစ္၍ ထင္းရွားရွိေသာကိုယ္အား ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ ေနာက္မွျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။ အရွင္ဗာကုလ ရဟႏၲာေလာင္းသည္ ေမြးခါစ ႏို႔စို႔အရြယ္ အခါက သမုဒၵရာအလယ္၌ ေရထဲသို႔က်သြားရာ ေရနစ္၍မေသ။ ထိုသို႔မေသရျခင္းမွာ ေနာင္အခါ ရဟႏၲာျဖစ္မည့္ သတၱိက အရွင္ဗာကုလအား မေသေစရန္ အက်ိဳးျပဳေသာေၾကာင့္တည္း။

(၁၂) အာေသ၀နပစၥေယာ

အဖန္တလဲလဲ မွီ၀ဲထံုအပ္သည္ျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာ တရား။ တနည္း-- ေရွးေရွး၌ ထံုအပ္ေသာနံ႔သာသည္ ေနာက္ေနာက္၌ ထံုအပ္ေသာနံ႔သာအား အဆင္းအနံ႔ လြန္စြာတိုးပြားခိုင္ၿမဲစြာ ျဖစ္ျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ ၄င္း၊ ေရွးေရွးသင္အပ္ေသာ က်မ္းဂန္သည္ ေနာက္ေနာက္ သင္အပ္ေသာ က်မ္းဂန္အား ေလ့က်က္ျခင္းငွာ အားရွိ၍ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ ၄င္း အဖန္တလဲလဲ မွီ၀ဲထံုအပ္သည္ျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။
(၁၃) ကမၼပစၥေယာ

စီရင္ျခင္း သံ၀ိဓာနကိစၥႏွင့္ မ်ိဳးေစ့ျဖစ္ေစျခင္း ဗီဇနိဓာနကိစၥျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။ တနည္း-- ေကာင္းစြာ သိုမွီး သိမ္းဆည္းစီရင္အပ္ေသာ မ်ိဳးေစ့သည္ အၫြန္႔အေညႇာင့္၏ ျဖစ္ျခင္းငွာ အမူအရာ လံု႔လ၏ အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ မ်ိဳးေစ့အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။
(၁၄) ၀ိပါကပစၥေယာ

အက်ိဳးျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။ တနည္း-- ခ်မ္းေအးေသာ ေလသည္ ခ်မ္းေအးေသာ အရိပ္၌ ေနေသာသူအား ခ်မ္းၿငိမ္းေစျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ ကံတို႔၏ အက်ိဳးအျဖစ္ျဖင့္ (ၿငိမ္းသက္သည္ျဖစ္၍) အေထာက္အပံ့ျပဳမႈျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသတ္ေသာတရား။

(၁၅) အာပာာရပစၥေယာ

ေထာက္ပံ့ခိုင္ခံ့ေစတတ္သည္ျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။ တနည္း-- ေထာက္ကန္ေသာတိုင္သစ္သည္ အိမ္အေဟာင္းအား ၿမဲၿမံခိုင္ေစျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ (ေထာက္ပံ့တတ္)ေဆာင္တတ္ေသာအျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာ တရား။
(၁၆) ဣႃႏၵိယပစၥေယာ

အစိုးရသည္ျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။ တနည္း-- တစ္ႏိုင္ငံ တစ္ျပည္တည္း၌ အသီးသီးဆိုင္ရာ ကိစၥတာ၀န္ကို ေပးအပ္ခံရသည့္ အစိုးရေသာလက္ေအာက္ခံ မင္းတို႔သည္ (အခ်င္းခ်င္း ထိုအစိုးရေသာ သတၱိကို မျဖစ္မူ၍) မိမိတို႔၏ တာ၀န္အရာ၌ အစိုးတရ ပိုင္ပိုင္ ႏိုင္ႏိုင္ ေဆာင္ရြက္သည္၏ အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ အစိုးရသည္၏အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။
(၁၇) စ်ာနပစၥေယာ

ကပ္၍ စူးစူးစိုက္စိုက္ ႐ႈတတ္သည္၏ အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။ တနည္း-- ေတာင္ဖ်ား သစ္ပင္ဖ်ားသို႔ တတ္၍ ၾကည္ေသာသူသည္ အေ၀းအနီး အရပ္တို႔ကို ျမင္ျခင္း၊ ထိုျမင္ျခင္း၌ အလိုရွိေသာသူအား ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ ကပ္၍႐ႈတတ္ေသာ အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။
(၁၈) မဂၢပစၥေယာ

ထြက္ေျမာက္ေၾကာင္း နည္းလမ္းျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။ တနည္း-- ဤမွာဘက္မွ ထိုမွဘက္သို႔ ကူးေသာသူသည္ ဤမွာဘက္မွ ထြက္ေျမာက္ေၾကာင္း ျဖစ္သကဲ့သို႔ ၎၊ ထိုမွာဘက္မွ ဤမွာဘက္သို႔ ကူးလိုေသာသူသည္ ထိုမွာဘက္မွ ထြက္ေျမာက္ေၾကာင္း ျဖစ္သကဲ့သို႔၎ ဘ၀တစ္ခုမွ ဘ၀တစ္ခုသို႔ ေဆာင္ပို႔ ထြက္ေျမာက္ေၾကာင္း အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။
(၁၉) သမၸယုတၱပစၥေယာ

ယွဥ္သည္ျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။ တနည္း-- ႏို႔ရည္၊ ေထာပတ္၊ ပ်ား၊ သကာဟူေသာ စတုမဓူ အရသာသည္ အခ်င္းခ်င္း ႏွီးေႏွာေရာ ႁပြမ္းေသာအားျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ အတူတကြ ယွဥ္ျခင္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။
(၂၀) ၀ိပၸယုတၱပစၥေယာ

မယွဥ္သည္ျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။ တနည္း-- ေျခာက္ပါးေသာ အရသာသည္ အခ်င္းခ်င္း မႏွီးမေႏွာ မေရာ ႁပြမ္းေသာအားျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ မႏွီးမေႏွာ မယွဥ္ျခင္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။
(၂၁) အတၳိပစၥေယာ

ပစၥဳပၸန္၌ ထင္ရွာရွိဆဲျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာ တရား။ တနည္း-- ဟိမ၀ႏၲာေတာင္မင္းသည္ မိမိကိုမွီေသာအားျဖင့္ သစ္ပင္ ျမက္ပင္ စသည္တို႔အား ျပန္႔ပြားေစျခင္းငွာ မိမိထင္ရွားရွိေနျခင္းအားျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ ထင္ရွားရွိေသာ အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။
(၂၂) နတၳိပစၥေယာ

မရွိသည္ျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။ တနည္း-- ညဥ့္၏ ကင္းျခင္းသည္ ေန႔ျဖစ္ျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔၎ ဆီမီး၏ ၿငိမ္းျခင္းသည္ အမိုက္ေမွာင္ျဖစ္ျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔၎ မရွိေသာအျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာ တရား။

(၂၃) ၀ိဂတပစၥေယာ

ကင္းမဲ့ခ်ဳပ္ေပ်ာက္သည္ျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာ တရား။ တနည္း-- ေန၏ ၀င္ျခင္းသည္ လေရာင္လင္းေစျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ ကင္းခ်ဳပ္သည္၏အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာ တရား။
(၂၄) အ၀ိဂတပစၥေယာ

မကင္းသည္ျဖစ္၍ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာ တရား။ တနည္း-- မဟာသမုဒၵရာသည္ မိမိကို မွီကုန္ေသာ ငါးမကာရ္း အစရွိသည္တို႔၏ ပီတိ ေသာမနႆ ပြားျခင္းငွာ မိမိ၏မကင္းေသာ အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ မကင္းသည္၏ အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား။